فارس سرزمین سدهای خشک و چاه‌های فرسوده با آب شور و ذخایر ته کشیده

به گزارش اول فارسی به نقل از ایرنا ، استان فارس با کاهش بارش‌ها و خشک شدن منابع آبی مواجه است و این وضعیت زنگ خطر جدی را برای حیات ساکنان این منطقه به صدا درآورده است. با افت شدید کیفیت و کمیت آب در سدها و چاه‌ها، ضرورت مدیریت مصرف و همدلی مردم برای مقابله با این بحران به شدت احساس می‌شود.

استان فارس، با گستره‌ای به وسعت ۹ استان و جمعیتی معادل ۶ استان کشور، در قلب فلات ایران نقش‌آفرینی می‌کند.

این پهنه وسیع جغرافیایی، متشکل از ۱۲۴ هزار کیلومتر مربع، میزبان ۱۲۲ شهر و بیش از چهار هزار روستا است که شبکه عظیم ۳۱ هزار کیلومتری توزیع و انتقال آب، عطش ساکنانش را سیراب می‌کند.

با این وجود، این سرزمین حاصلخیز و پراهمیت، امروز درگیر جدالی سخت و نابرابر با پدیده‌ای به نام خشکسالی است.

وضعیت بارش‌ها در سال جاری، آینده‌ای دشوار را برای فارس رقم زده است؛ بسیاری از منابع آبی ارزشمند استان، نه تنها از نظر کمی رو به زوال هستند، بلکه کیفیت حیاتی خود را نیز به سرعت از دست می‌دهند.

پیشروی شوری آب در نقاط مختلف، به ویژه در شهرستان‌هایی مانند ارسنجان، خرامه، نی‌ریز و فراشبند، زنگ خطری جدی برای سلامت و کشاورزی محسوب می‌شود و حتی شیراز را نیز تهدید می‌کند.

آخرین آمارها از ذخایر سدهای استان، تصویری نگران‌کننده ترسیم می‌کند؛ حجم آب موجود در مخازن ۹ سد بزرگ فارس، تنها به ۳۲.۷ درصد از ظرفیت کل رسیده و سهم آب مفید قابل استفاده، به مرز هشدار ۲۰ درصد تنزل یافته است.

این وضعیت در کنار خشکیدن دست‌کم ۳۰ حلقه چاه آب شرب در یک سال گذشته، فشار مضاعفی بر منابع زیرزمینی که تامین کننده اصلی آب استان هستند، وارد ساخته است.

خشکسالی طولانی‌مدت و بی‌سابقه در پنج دهه اخیر، فارس را در موقعیتی بحرانی قرار داده است؛ کاهش چشمگیر بارش‌ها در نقاطی مانند لامرد، مهر و زرین‌دشت (تا ۸۸ درصد کاهش)، نتوانسته منابع آب زیرزمینی را تغذیه کند و ذخایر استراتژیک را به شدت تحلیل برده است.

در این شرایط، مدیریت مصرف و بسیج همگانی برای صرفه‌جویی، نه یک انتخاب، که تنها راه نجات این دیار است.

مرثیه سدهای خشکیده و منابع زیرزمینی فرسوده

وضعیت سدهای فارس حکایت تلخی دارد؛ سد درودزن، تامین‌کننده اصلی آب شیراز، مرودشت و خرامه، با وجود داشتن ۴۳۶ میلیون مترمکعب آب، تنها ۱۰۶ میلیون مترمکعب آب مفید دارد که نسبت به سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.

سد سیوند کاملا خشک شده و نقشه‌اش به زمین فوتبالی بی‌آب می‌ماند؛ سد رودبال در شرق استان که مسئول تامین آب داراب، فسا، ایج و زرین‌دشت بود، از تیرماه امسال کاملا خشک شده و از سال ۹۹ روند نزولی را طی کرده بود؛ سد چشمه عاشق در نی‌ریز نیز وضعیت مطمئنی ندارد.

منابع زیرزمینی نیز حال خوشی ندارند؛ هزار و ۳۰۰ حلقه چاه، آب شرب شهرها و روستاهای استان را تامین می‌کنند، اما میانگین عمق این چاه‌ها به بالای ۳۰۰ متر رسیده و در مناطقی مانند مهدی‌آباد فسا، حفر چاه تا عمق ۴۹۰ متر ادامه یافته است.

از دست دادن ۳۰ حلقه چاه در یک سال گذشته، گواهی بر فشار بیش از حد بر این منابع و کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی است.

برداشت سالانه آب استان به هفت میلیارد مترمکعب می‌رسد که نشان‌دهنده ناپایداری جدی منابع است.

منابع آبی فارس؛ وابستگی شدید به زیرزمین

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس در این زمینه  گفت: بیشتر آب استان منشا زیرزمینی دارد و وابسته به چاه‌ها هستیم؛ تنها ۱۴ تا ۱۸ درصد منابع آب سطحی است.

علی شبانی افزود: چندین سد در فارس وجود دارد؛ سد درودزن آب شیراز، مناطق مسیرش مانند بخش‌هایی از بیضا (خط ۲) و مرودشت را تامین می‌کند.

وی تاکید کرد: سد سلمان‌فارسی در قیر، آب ۱۱ شهر و ۴۰ روستا در مسیر تا انتهای لارستان شامل قیروکارزین، اوز، خنج، گراش، مبارک‌آباد، خور و لطیفی را پوشش می‌دهد؛ این سد تا امروز به‌لحاظ بارش‌ها، منبع مطمئنی بوده است؛ سد سیوند هم‌اکنون همچون زمین فوتبال خشک شده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس درباره‌ سد رودبال توضیح داد: این سد برای تامین آب شرق فارس (داراب: ۲۶۰ لیتر، فسا: ۲۸۰ لیتر، ایج: ۷۰ لیتر، زرین‌دشت: ۱۲۰ لیتر) اختصاص داشت، اما از سال ۹۹ روند خشکیدنش آغاز شد و در تیرماه امسال کاملا خشک شد؛ سال گذشته نیز فسا در تیرماه با تنش آبی مواجه بود؛ امسال وضعیت بحرانی نیست، اما تنش ادامه دارد.

شبانی افزود: سد چشمه‌عاشق در نی‌ریز نیز منبع مطمئنی نیست؛ در مجموع، سدهای استان وضعیت مطلوبی ندارند.

وضعیت تلخ چاه‌های زیرزمینی

وی اعلام کرد: یک هزار و ۳۰۰ حلقه چاه، آب شرب شهرها و روستاهای فارس را تامین می‌کنند؛ عمق چاه‌ها در مهدی‌آباد فسا به ۴۹۰ متر رسیده است و این یک شوخی نیست.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس ادامه داد: میانگین عمق چاه‌های استان از ۳۰۰ متر عبور کرده است؛ سهم آب شرب استان ۳۸۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب است که شیراز ۲۲۰ میلیون مترمکعب آن را مصرف می‌کند.

شبانی بیان کرد: سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب برای ۶ میلیون نفر (۳.۵ میلیون در شهرها و ۲.۳ میلیون در شیراز) استفاده می‌شود؛ درحالی‌که برداشت کل آب استان هفت میلیارد مترمکعب است؛ برای تامین ۶۰۰ میلیون مترمکعب، حتی از ایزدخواست (با هشت هزار نفر جمعیت) از فاصله ۶۰ کیلومتری آب منتقل می‌شود.

وی ادامه داد: برای آباده تا سورمق و ابرکوه ۱۲۵ کیلومتر خط انتقال کشیده‌ایم؛ این مسیر تنها ۱۰ کیلومتر با آزادراه اصفهان فاصله دارد؛ به مرزهای استان رسیده‌ایم و اصفهان خودش با تنش آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

انتقال آب از سیوند خشکیده تا مسیرهای طاقت‌فرسا

شبانی توضیح داد: قرار بود سد سیوند آب شرب ارسنجان را تامین کند، اما با خشک شدنش، پنج حلقه چاه پشت سد حفر شد و آب از تنگ‌بلاقی (۶۰ کیلومتر) به ارسنجان منتقل می‌شود.

وی اضافه کرد: از سد درودزن تا مرودشت ۷۵ کیلومتر، تا شیراز ۱۲۰ کیلومتر و از سد سلمان تا انتهای لار ۲۵۰ کیلومتر خط انتقال با ۶ ایستگاه پمپاژ داریم؛ همچنین از خومه‌زار تا مرز ممسنی ۱۰۰ کیلومتر خط کشیده شده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس تاکید کرد: طولانی‌ترین مسیر (۷۷۰ کیلومتر) مربوط به انتقال آب از سد کوثر گچساران به شهرستان‌های مهر، لامرد، وراوی، اشکنان و ۱۲ روستاست.

بحران بارش باران؛ کاهش ۸۸ درصدی در جنوب فارس

شبانی گفت: میانگین بارش استان در سال زراعی گذشته ۱۷۰ میلی‌متر بود؛ شمال فارس (آباده، بوانات)، شرق و جنوب (لار، لامرد) با کاهش چشمگیر بارندگی مواجه شدند؛ زرین‌دشت ۷۰ درصد و لامرد و مهر ۸۸ درصد کاهش داشتند و بارانی برای تغذیه منابع آب نیامد.

باید به سمت مدیریت مصرف برویم!

وی ادامه داد: در هفته‌ دولت و دهه‌ فجر ۱۴۰۳، ۱۴۰ پروژه (با هزینه یک هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان) به‌ بهره‌برداری رسید؛ همچنین ۹۹ پروژه جدید (۴۵ مورد با یک هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان تا هفته‌ دولت امسال) آغاز شده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس هشدار داد: در یکسال، ۳۰ حلقه چاه را از دست داده‌ایم؛ منابع آب ناپایدارند؛ ما نمی‌توانیم آب تولید کنیم؛ خشکسالی ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه است و همه باید به صرفه‌جویی متعهد باشیم.

شبانی افزود: باید از ظرفیت نهادها، دستگاه‌ها و سمن‌ها استفاده کنیم تا جامعه به‌درستی درک کند آب کم است؛ تفاهمنامه‌هایی با امور بانوان، آموزش‌وپرورش، شورای سیاست‌گذاری ائمه‌جمعه و دانشگاه‌ها منعقد کرده‌ایم تا پویش «آب را دریابیم» ذهن‌ها را نسبت به مصرف بهینه روشن کند.

راهکارهای فنی، از شیرهای کاهنده تا نصب مخازن

وی تاکید کرد: شیرهای کاهنده‌ مصرف در منازل و ادارات نصب شود؛ یک شیر معمولی در دقیقه ۱۲ لیتر آب هدر می‌دهد اما شیرهای کاهنده تا ۶۰ درصد صرفه‌جویی می‌کنند؛ نصب مخزن آب در شهرها ضروری است؛ هرچند ۳۵ شهر و ۷۰۰ روستا تنش آبی دارند، اما وضعیت کنترل‌شده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب فارس درباره زیرساخت‌ها گفت: سامانه‌ CRM و ۱۲۲ در فارس فعال است؛ سالانه ۵۵۰ تا ۵۹۰ کیلومتر شبکه‌ فرسوده بازسازی می‌شود؛ ۳۱ هزار کیلومتر شبکه‌ توزیع و انتقال آب داریم و سرانه شبکه برای هر مشترک در فارس ۲۵ متر است، درحالی‌که میانگین کشوری هشت تا ۱۰ متر است.

شبانی افزود: هدررفت آب در شهرها ۳۰ درصد است که بخشی ناشی از انشعابات غیرمجاز است؛ سالانه هفت تا ۱۰ هزار انشعاب غیرمجاز در فارس شناسایی و برخورد می‌شود؛ برنامه‌ریزی کرده‌ایم سالانه سه تا چهار درصد از هدررفت بکاهیم که پارسال موفق شدیم.

بارش‌های اخیر، قطره‌ای در برابر دریای خشکسالی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای فارس نیز درباره بارندگی‌های اخیر گفت: میانگین بارش استان با افزایش ۲.۶ میلی‌متری به ۱۶۷ میلی‌متر رسید؛ با تداوم خشکسالی، توجه به مدیریت مصرف آب الزامی است.

سیاوش بدری، افزود: ذخایر سدهای ۹گانه‌ استان ۹۶۰ میلیون مترمکعب (۳۲.۷ درصد ظرفیت) است که تنها ۲۰ درصد آن آب مفید است؛ حجم آب سد درودزن ۴۳۶ میلیون مترمکعب (۱۰۶ میلیون مترمکعب مفید) است که نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد کاهش دارد.

سیاست‌های جهادکشاورزی: حمایت مشروط از کشاورزان

مجتبی دهقان‌پور، رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز گفت: با نگاه سلبی نمی‌توان در بخش کشاورزی وارد شد؛ اما محدودیت برداشت آب از دشت‌های بحرانی الزامی است و باید چاره‌ای برای معیشت کشاورزان اندیشید.

مدیر منابع آب مرودشت هم اعلام کرد: کشت غیرمجاز برنج در ۲۵۰ هکتار از حریم سد درودزن (منبع تامین آب شرب شیراز، مرودشت و خرامه) با استفاده غیرمجاز از آب سد، امحا و پاکسازی شد.

عطش فارس در انتظار جرعه‌های خلیج‌فارس

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس با اشاره به پروژه‌ انتقال آب خلیج‌فارس گفت: با همکاری صندوق توسعه ملی، ۶۰ میلیون مترمکعب آب شیرین از پارسیان وارد استان می‌شود؛ مسیر انتقال لامرد، مهر، اوز، گراش، جویم، جهرم، فسا، سروستان، خرامه و مرودشت است؛ صنایع عمده مصرف‌کننده‌اند و پتروشیمی شیراز از متقاضیان اصلی است.

پروژه‌های انتقال آب، مرهمی بر کم‌آبی؟

محمود رضایی کوچی افزود: طرح انتقال ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از سد تنگ‌سرخ (کهگیلویه و بویراحمد) به شیراز و غرب فارس در دستورکار است؛ هم‌اکنون سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی در استان تولید می‌شود.

وی بیان کرد: خشکسالی تنش آبی در جنوب و شرق فارس ایجاد کرده، اما پروژه‌های جدید مانند سد نرگسی که امیدواریم تا پایان امسال آبگیری شود و انتقال آب از دریا، امیدوار کننده است.

استان فارس حدود یک دهه با مقوله خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و هر سال که می گذرد ردپای این چالش بیش از گذشته خود را نشان می دهد به گونه ای که برخی از شهرها و روستاهای استان دچار تنش آبی شده اند، رودخانه ها و چشمه های زیادی خشک و مزارع کشاورزی هم در عطش آب رو به سوی کویری شدن پیش می روند.

بررسی های انجام شده نشان می دهد که خشکسالی, از نظر فراوانی وقوع و همچنین, ویژگی هایی همچون شدت، مدت، وسعت، تلفات جانی، خسارات اقتصادی، آثار اجتماعی و آثار شدید درازمدت نسبت به سایر بلایای طبیعی برتری داشته و مخاطره آمیزتر می کند. بنابراین نیازمند توجه بیشتری در تصمیم گیری های مدیریتی کلان مملکتی می باشد.

می طلبد جلساتی با رویکرد مدیریت منابع آب در استان تشکیل و در این خصوص برنامه ریزی کرد تا بتوان عطش تابستان گرم را پشت سر نهاد.

از سوی دیگر مصرف آب در فارس ۲ برابر سرانه مصرف استاندارد است که فرهنگ سازی مصرف اصولی و بهینه از منابع آبی و ترویج آن امری لازم و ضروری است.

عضو کانال تلگرام اول فارسی شوید
عضو کانال واتساپ اول فارسی شوید