قنات هزاران ساله نبادان یزد و منبع آبیاری سرو ۴ هزار ساله ابرکوه خشکانده شد(+گزارش)

به گزارش اول فارس، بیش از یکماه است که به دلیل حفر چاه در کنار قنات نبادان یزد و انتقال آب با لوله گذاری به اراضی کشاورزی این منبع آبی با چند هزار سال قدمت که مهمترین سرچشمه آبیاری سرو ابرکوه بود خشک شد و از دست رفت.

برخی کارشناسان قنات  انتقال آب توسط لوله از چاه آب حفر شده کنار قنات نبادان را جنایت علیه میراث فرهنگی خوانده و گفته اند قنات نبادان با آن همه اهمیت و قدمت تاریخی مورد بی توجهی قرار گرفته و خشکانده شده است.

خشکیدن قنات نبادان فقط سرو ابرکوه را تهدید نمی کند

محمد برشان، متخصص قنات و عضو مرکز بین المللی قنات در گفت‌وگو با صدای میراث اعلام کرد: متاسفانه مقامات مسئول کاری برای زنده ماندن قنات نبادان یزد نکردند. در حالی که این قنات که بیش از هزار سال عمر دارد باید به پرونده ثبت جهانی قنات های ایران افزوده می شد.

این موسس مرکز قنات در کرمان، خراسان جنوبی، مکران و استان مرکزی با اعلام این که سخن گفتن در مورد قنات نبادان یزد بسیار دشوار است افزود: کمتر قناتی شبیه به قنات نبادان درایران وجود دارد و خشک شدن این اثر تاریخی فقط سرو ابرکوه را تحت تاثیر قرار نمی دهد که مزارع و تاریخ و تمدن منطقه را هم تحت الشعاع قرار می دهد.

عمر قنات نبادان بیش از سرو ابرکوه است

سیدحسین دورجوش متخصص حفر قنات با ۴۰ سال سابقه در این رشته که اجدادش نیز مقنی و حفار قنات های ایران بودند نیز در گفت وگو با صدای میراث عمر قنات نبادان یزد بیشتر از سرو ابرکوه است که به دلیل حفر چاه های متعدد در مسیر آن دچار کمبود شدید آب شده است.

دورجوش گفت: در دهه ۹۰ مردم درخواست تامین آب داشتند و از مسئولین خواسته بودند که برای تامین آب از قنات نبادان اقدام شود اما تصمیم بر آن بود که یک چاه آب با عمق بیشتر از راهرور قنات در مسیر قنات نبادان حفر شود. همانزمان هم پیشنهاد دادیم که آب چاه از مسیر راهرو قنات عبور کند تا قنات زنده بماند و سازه اش هم حفظ شود. اما این اقدام صورت نگرفت و آب چاه با لوله گذاری در مسیر انتقال یافت و بنابراین قنات نبادان هم خشک شد. در صورتی که اگر این آب در مسیر قنات منتقل می شد ۷ لیتر در ثانیه بازگشت آب به سفره های آب زیرزمینی انجام می شد.

قنات نبادان ۴۰ کیلومتر است و براساس آنچه سیدحسین دورجوش، متخصص قنات های ایران در گفت وگو با صدای میراث اعلام کرد، حفر آن به دوره پیشدادیان بازمی‌گردد. دورجوش می گوید، حفاران قنات در دوره پیشدادیان نام قنات نبادان را از پادشاه آن دوره به نام نباد وام گرفته اند و موسس قنات نبادان نیز وابستگان نباد شده بودند.

به گفته دورجوش، در مورد عمر قنات نبادان این اطمینان وجود دارد که قدمت آن بیشتر از سرو ابرکوه است. چون تا آب فراهم نشود و قنات احداث نشود و آب جاری نشود، امکان غرس درخت وجود نداشته و به همین دلیل عمر قنات نبادان که مهمترین منبع تامین آب سرو ابرکوه در سالیان متمادی بود بیشتر از عمر این سرو کهن است.

رد کلنگ نبادان به پیش از دوره هخامنشی می رسد

دورجوش با اعلام این که از هیچ قنات دیگری غیر از قنات نبادان، امکان آبرسانی به سرو ابرکوه وجود نداشته است، درباره قدمت این قنات توضیح داد: قنات ها به عنوان سازه های زیرزمینی معمولا سلامت باقی می مانند آثار و نحوه حفاری آن ها یا به قول مقنی ها، نشان کلنگ در آن ها مشخص است که در چه دوره ای حفاری شده اند. مثلا نشان کلنگ در قنات هایی که در دوره ساسانی احداث شده اند با نشان کلنگ در قنوات دوره هخامنشی و اسلامی متفاوت است. بدین مفهوم قنات نبادان احتمالا ۶ هزار سال قبل حفر شده باشد که البته باید باستان شناس ها نظر دقیق تری در مورد آن بدهند چون نشان کلنگ در بخش هایی از این قنات با نشان کلنگ در دوره هخامنشی و پس از آن هم متفاوت است. به دلیل تفاوت نوع معماری و حفاری قنات نبادان به نظر می رسد زمان احداث این قنات بسیار پیشتر از دوره هخامنشی باشد.

این متخصص قنات با اشاره به قنات زارچ که حداقل برآورد سن آن به ۲۵۰۰ سال قبل می رسد تاکید کرد: نشانه هایی از دوران هخامنشی را نیز می توان در قنات زارچ دید. اما باید توجه داشت که بخش هایی از همین قنات زارچ هم در دوره های بعدی تا دوره پهلوی و همین امروز هم در حال حفاری است و رد کلنگ در طول حفاری عملا هر یک کیلومتر تغییر کرده است.

سرانجام قنات ۱۱ کیلومتری با ۲۰۰ لیتر آبدهی در ثانیه

سیدحسین دورجوش گفت: سهم آب سرو ابرکوه از قنات نبادان ۲۰ دقیقه آب یا یک پد است. قنات نبادان در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ بالای ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر در ثانیه آبدهی داشت و در زمان های ترسالی این میزان آب به بالای ۲۰۰ لیتر در ثانیه می رسید. ولی وقتی در دهه ۷۰ میزان حفر چاه ها بیشتر شد و به حقابه قنات ها تعدی صورت گرفت، حجم آبدهی قنات نبادان هم کاهش یافت. بنده در دهه ۹۰ آب قنات نبادان را سنجش کردم. حدود ۲۰۰ لیتر در ثانیه آبدهی داشت. در دهه ۸۰ این میزان به ۵۰ لیتر رسید. سفره آب زیرزمینی به دلیل حفر چاه ها کم آورد و سطح آن کاهش یافت و به همین دلیل آبدهی قنات نبادان هم کم شد.

این کارشناس و متخصص قنات اعلام کرد: مردم ابتدا مخالف حفر چاه در مسیر قنات نبادان بودند. اما افرادی که سودشان در حفر چاه بود بین مردم نفوذ پیدا کردند و چون سطح آب قنات افت کرده بود و اقدامی برای احیای قنات نبادان هم در ۴۰ سال اخیر صورت نگرفت، قنات نبادان که تنها منبع آبرسانی به سرو ابرکوه بود، یکماه قبل خشک شد.

دورجوش گفت: طول مسیر قنات نبادان ۱۱ کیلومتر از مظهر قنات است و از محل بیرون زدن آب در مظهر قنات تا سرو ابرکوه تقریبا حدود ۳ کیلومتر آب روی زمین جاری است و از باغات و محلات عبور می کند و به سرو ابرکوه می رسد. عمق مادرچاه هم حدود ۴۰ متر است. بیشترین آبدهی موضعی نیز در محل مادر چاه است.

چاه هایی که خون قنات را بلعیدند

این متخصص و کارشناس قنات درباره تاثیر حفر چاه در مسیر قنات نبادان در خشکیدن این قنات گفت: قنات شیر زمین را در اختیار مردم را قرار می دهد و چاه خون زمین را می مکد. این تفاوت اصلی بین چاه و چاه زنی و پمپاژ آب از دل زمین و تامین آب از قنات است. قنات ها در نهایت هوشمندی احداث شده اند و هیچ قناتی مستقیم خود را به یک گسل آبی وارد نمی کند. شاید در تمام قنات های ایران کمتر از ۵۰ مورد قنات یافت شود که مسیر آن مستقیم به گسل آبی و سفره آب زیرزمینی خورده باشد. حتی دراین صورت هم باز در عمق زمین در مسیر قنات تمهیداتی اندیشیده شده که آب کامل تخلیه نشود. به همین دلیل قنات ها براساس دانش و تخصص آب شناسی و زمین شناسی حفر می شدند.

او افزود: در مورد قنات نبادان هم وقتی چاه به جای قنات حفر شد و فعالیتی برای زنده ماندن قنات صورت نگرفت، آب مسیر قنات به حداقل رسید و درخواست مردم برای زنده نگاه داشتن این قنات ثبت ملی شده با انتقال آب چاه از داخل راهرو قنات به مشکل برخورد و مطابق قانون تعادل بخشی سفره های آبی و تعدیل پروانه های چاه، تنها ۱۳ لیتر بر ثانیه آبی که که از چاه کنار قنات خارج می شود به آن اختصاص می یافت که خود نقض آشکار عدالت در مورد قنات نبادان است. چون آبدهی قنات در طول قرن ها و هزاره ها بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر بود و حالا با شرکای اجباری که در ۴ دهه اخیر برای آن پیدا شد، حقابه اش به یغما رفت و به واسطه تعدیل پروانه های چاه و موضوع تعادل بخشی به منابع زیرزمینی که کارشناسی نبود فاتحه قنات نبادان خوانده شد و این قنات پس از بیش از هزاران سال از مردادماه امسال خشکید. دلیل آن هم این بود که چاهی به عمق بیش از ۷۰ متر در کنار قناتی به عمق ۴۰ متر حفر کردند و آب را هم به جای ریختن بر راهرو قنات با لوله انتقال دادند.منبع:صدای میراث

عضو کانال تلگرام اول فارسی شوید
عضو کانال واتساپ اول فارسی شوید