چرا هر روز باید چند دانه سنجد بخوریم؟

سنجد  که در انگلیسی به آن Russian Olive یا Persian Olive گفته می‌شود، درختی باستانی و پراهمیت در فرهنگ و طب سنتی ایران است. این درخت که بومی مناطق خشک و نیمه‌خشک آسیا و اروپا است، به دلیل مقاومت بالا در برابر شرایط نامساعد محیطی و همچنین میوه‌های مغذی و پرخاصیتش شناخته شده است.

سنجد نه تنها به عنوان یک منبع غذایی ارزشمند، بلکه به عنوان یک گیاه دارویی مهم با فواید بی‌شمار برای سلامتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این گزارش اول فارسی به بررسی جامع گیاه سنجد، میوه آن، خواص دارویی و سلامتی، روش‌های مصرف و نکات مهم مربوط به آن خواهیم پرداخت.

آشنایی با گیاه سنجد و میوه آن

سنجد درختی خزان‌پذیر از خانواده سنجدیان (Elaeagnaceae) است که می‌تواند تا ارتفاع ۱۰ متر نیز رشد کند. برگ‌های آن باریک، کشیده و پوشیده از کرک‌های نقره‌ای هستند که به درخت ظاهری منحصر به فرد می‌بخشند. گل‌های سنجد کوچک، معطر و زرد رنگ بوده و معمولاً در اوایل بهار ظاهر می‌شوند.

 میوه سنجد

میوه سنجد بیضی شکل، کوچک و به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است. پوست آن نازک و براق بوده و گوشت آن شیرین، کمی گس و آردی است. درون میوه، یک هسته سخت و چوبی قرار دارد. این میوه معمولاً در اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌رسد. میوه سنجد از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

• پوست: لایه خارجی نازک و خوراکی.
• گوشت (پودر): بخش اصلی خوراکی که حاوی نشاسته، قند و فیبر است.
• هسته: بخش داخلی و سخت که حاوی روغن و پروتئین است و پس از آسیاب شدن، پودر آن نیز قابل استفاده است.

ارزش غذایی سنجد

سنجد سرشار از مواد مغذی است. این میوه منبع خوبی از فیبر غذایی، کربوهیدرات‌ها، پروتئین، ویتامین C، ویتامین K، ویتامین E، ویتامین B6 و انواع مواد معدنی از جمله پتاسیم، کلسیم، منیزیم، آهن، روی و مس است. همچنین، سنجد حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی مانند فلاونوئیدها و فنول‌ها است که نقش مهمی در محافظت از بدن در برابر آسیب‌های رادیکال‌های آزاد دارند.

 خواص دارویی و سلامتی میوه سنجد

میوه سنجد از دیرباز در طب سنتی برای درمان و پیشگیری از انواع بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. تحقیقات علمی اخیر نیز بسیاری از این خواص را تأیید کرده‌اند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین فواید دارویی و سلامتی سنجد می‌پردازیم:

سلامت استخوان و مفاصل

سنجد به دلیل دارا بودن مقادیر بالای کلسیم و ویتامین K، نقش بسیار مهمی در تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان دارد. مصرف منظم سنجد می‌تواند به افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی کمک کند. همچنین، خواص ضدالتهابی سنجد آن را به یک درمان طبیعی مؤثر برای کاهش درد و التهاب مفاصل در بیماری‌هایی مانند آرتروز تبدیل کرده است. پودر هسته سنجد به دلیل وجود ترکیبات خاص، در بهبود وضعیت غضروف‌ها و کاهش ساییدگی مفاصل نیز مفید است.

بهبود عملکرد دستگاه گوارش

سنجد سرشار از فیبر غذایی است که برای سلامت دستگاه گوارش ضروری است. فیبر موجود در سنجد به تنظیم حرکات روده، جلوگیری از یبوست و بهبود عملکرد کلی دستگاه گوارش کمک می‌کند. همچنین، می‌تواند در درمان اسهال نیز مؤثر باشد، چرا که فیبر آن به جذب آب اضافی در روده کمک می‌کند. خواص قابض سنجد نیز در کنترل اسهال مفید است.

تقویت سیستم ایمنی بدن

ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سنجد به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. مصرف سنجد می‌تواند مقاومت بدن را در برابر عفونت‌ها افزایش داده و به پیشگیری از سرماخوردگی و آنفولانزا کمک کند.

سلامت قلب و عروق

سنجد حاوی پتاسیم است که به تنظیم فشار خون کمک می‌کند. همچنین، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سنجد می‌توانند به کاهش کلسترول بد (LDL) و جلوگیری از اکسیداسیون آن کمک کرده و در نتیجه، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش دهند. فیبر نیز نقش مهمی در کنترل سطح کلسترول خون دارد.

خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی

فلاونوئیدها و فنول‌ها از جمله مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سنجد هستند. این ترکیبات با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، از آسیب سلولی جلوگیری کرده و به کاهش التهاب در بدن کمک می‌کنند. این خاصیت می‌تواند در پیشگیری و بهبود بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و بیماری‌های عصبی مفید باشد.

خواص ضدسرطان

برخی مطالعات اولیه نشان داده‌اند که ترکیبات موجود در سنجد می‌توانند دارای خواص ضدسرطان باشند. این ترکیبات با مهار رشد سلول‌های سرطانی و القای آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی) می‌توانند در پیشگیری و کمک به درمان برخی از انواع سرطان‌ها مؤثر باشند.

 کمک به کنترل قند خون

فیبر موجود در سنجد می‌تواند به کاهش سرعت جذب قند در روده و در نتیجه، کنترل سطح قند خون کمک کند. این خاصیت برای افراد دیابتی یا در معرض خطر دیابت می‌تواند مفید باشد.

 سلامت پوست و مو

ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سنجد می‌توانند به بهبود سلامت پوست و مو کمک کنند. آنتی‌اکسیدان‌ها از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کرده و به حفظ جوانی و شادابی آن کمک می‌کنند. همچنین، مواد مغذی موجود در سنجد می‌توانند به تقویت فولیکول‌های مو و جلوگیری از ریزش مو کمک کنند.

 خواص آرام‌بخش و بهبود خواب

در طب سنتی، سنجد به عنوان یک آرام‌بخش طبیعی شناخته می‌شود و می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب و بهبود کیفیت خواب کمک کند.

سایر خواص

• کاهش وزن: فیبر موجود در سنجد می‌تواند باعث احساس سیری طولانی‌مدت شود و به کنترل اشتها و در نتیجه کاهش وزن کمک کند.
• سلامت کبد: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که سنجد می‌تواند به محافظت از کبد در برابر آسیب‌ها و بهبود عملکرد آن کمک کند.
• درمان زخم‌ها: در طب سنتی، از پمادها و عصاره‌های سنجد برای بهبود زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده می‌شود.
• خاصیت تب‌بر: سنجد می‌تواند به کاهش تب در برخی از بیماری‌ها کمک کند.

بهترین روش‌های مصرف سنجد

سنجد را می‌توان به روش‌های مختلفی مصرف کرد تا از خواص بی‌نظیر آن بهره‌مند شد:

 میوه تازه سنجد

ساده‌ترین و یکی از بهترین روش‌های مصرف سنجد، خوردن میوه تازه آن است. میوه را می‌توان به عنوان یک میان‌وعده سالم و مغذی، به تنهایی یا همراه با مغزها و سایر میوه‌های خشک میل کرد.

 پودر سنجد

پودر سنجد یکی از رایج‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های مصرف آن است. برای تهیه پودر سنجد، میوه کامل سنجد (شامل پوست، گوشت و هسته) را خشک کرده و سپس آسیاب می‌کنند. این پودر را می‌توان به روش‌های زیر مصرف کرد:

• شیر و پودر سنجد: مخلوط کردن یک تا دو قاشق غذاخوری پودر سنجد با یک لیوان شیر گرم (یا سرد) یک نوشیدنی مقوی و کامل به خصوص برای کودکان، سالمندان و افرادی که از مشکلات استخوانی رنج می‌برند، است. می‌توان کمی عسل نیز برای شیرین کردن اضافه کرد.
• ماست و پودر سنجد: اضافه کردن پودر سنجد به ماست یک میان‌وعده سالم و سیرکننده است.
• دسرها و شیرینی‌جات: پودر سنجد را می‌توان در تهیه انواع دسرها، اسموتی‌ها، سوپ‌ها و حتی نان استفاده کرد.
• خوراک‌ها: در برخی از غذاهای سنتی نیز از پودر سنجد استفاده می‌شود.

روغن هسته سنجد

 

روغن هسته سنجد به روش پرس سرد از هسته‌های آن استخراج می‌شود. این روغن سرشار از اسیدهای چرب ضروری و آنتی‌اکسیدان‌ها است و به صورت موضعی برای بهبود درد مفاصل، زخم‌ها، سوختگی‌ها و مشکلات پوستی استفاده می‌شود. همچنین، برخی افراد آن را به صورت خوراکی نیز مصرف می‌کنند.

دمنوش سنجد

 

برگ‌ها یا گل‌های خشک شده سنجد را می‌توان به صورت دمنوش تهیه کرد. این دمنوش می‌تواند دارای خواص آرام‌بخش و ضدالتهابی باشد. برای تهیه دمنوش، یک قاشق چای‌خوری برگ یا گل خشک سنجد را در یک فنجان آب جوش ریخته و به مدت ۱۰-۱۵ دقیقه دم کنید.

عصاره و قرص سنجد

در بازار مکمل‌های غذایی، عصاره یا قرص‌های سنجد نیز موجود هستند که می‌توانند برای مصرف هدفمندتر و کنترل شده‌تر مورد استفاده قرار گیرند. قبل از مصرف این مکمل‌ها، مشورت با پزشک یا داروساز توصیه می‌شود.

 عوارض جانبی و موارد احتیاط در مصرف سنجد

سنجد در مقادیر معمول و به عنوان یک ماده غذایی، ایمن و بدون عارضه جانبی جدی است. با این حال، مانند هر ماده غذایی یا دارویی دیگری، مصرف بیش از حد یا در شرایط خاص می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد:

عوارض گوارشی

مصرف بیش از حد پودر سنجد، به خصوص به دلیل فیبر بالای آن، در برخی افراد ممکن است منجر به نفخ، گاز روده، درد شکم یا یبوست شود. برای جلوگیری از این عوارض، مصرف را به تدریج افزایش دهید و آب کافی بنوشید.

آلرژی

در موارد نادر، برخی افراد ممکن است به سنجد حساسیت یا آلرژی داشته باشند. علائم آلرژی می‌تواند شامل خارش، قرمزی پوست، تورم، و در موارد شدیدتر، مشکلات تنفسی باشد. در صورت مشاهده هر گونه علائم آلرژیک، مصرف را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.

 تداخلات دارویی

 

هنوز تحقیقات گسترده‌ای در مورد تداخلات دارویی سنجد انجام نشده است. با این حال، به دلیل خواص دارویی آن، افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند (به خصوص داروهای رقیق‌کننده خون، داروهای دیابت یا داروهای فشار خون)، باید قبل از مصرف منظم و مقادیر زیاد سنجد با پزشک خود مشورت کنند. به عنوان مثال، به دلیل وجود ویتامین K در سنجد، ممکن است با داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین تداخل داشته باشد.

بارداری و شیردهی

تحقیقات کافی در مورد ایمنی مصرف مقادیر زیاد سنجد در دوران بارداری و شیردهی انجام نشده است. بنابراین، توصیه می‌شود زنان باردار و شیرده با احتیاط مصرف کرده و حتماً با پزشک خود مشورت کنند.

کودکان و افراد با مشکلات کلیوی

در مصرف سنجد برای کودکان خردسال و افرادی که مشکلات کلیوی شدید دارند، باید احتیاط کرد و با پزشک مشورت نمود.

کیفیت محصول

همیشه از سنجد و پودر سنجد با کیفیت و از منابع معتبر استفاده کنید. پودر سنجد باید عاری از هرگونه آلودگی و کپک باشد.

 نکات مهم در خرید و نگهداری سنجد

 

• خرید سنجد تازه: هنگام خرید میوه تازه سنجد، به دنبال میوه‌هایی باشید که پوستشان براق و بدون چروکیدگی باشد.
• نگهداری میوه تازه: میوه تازه سنجد را می‌توان برای مدت کوتاهی در دمای اتاق یا در یخچال نگهداری کرد.
• نگهداری پودر سنجد: پودر سنجد را در ظرف در بسته، در جای خشک و خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید تا از فاسد شدن و از دست دادن خواص آن جلوگیری شود.
• آسیاب کردن خانگی: برای اطمینان از خلوص و تازگی، می‌توانید سنجد را به صورت کامل خریداری کرده و خودتان در منزل آسیاب کنید.

 نتیجه‌گیری

سنجد، این میوه کوچک و بومی، گنجینه‌ای واقعی از خواص دارویی و سلامتی است. از تقویت استخوان‌ها و مفاصل گرفته تا بهبود عملکرد دستگاه گوارش، تقویت سیستم ایمنی و سلامت قلب، فواید آن بسیار گسترده است. با گنجاندن سنجد به روش‌های مختلف در رژیم غذایی روزانه خود، می‌توانید از این خواص بی‌نظیر بهره‌مند شوید. با این حال، همیشه به یاد داشته باشید که در صورت داشتن شرایط خاص پزشکی یا مصرف داروهای خاص، مشورت با پزشک ضروری است. با مصرف آگاهانه و متعادل سنجد، می‌توانید گامی موثر در جهت بهبود سلامت و کیفیت زندگی خود بردارید.منبع:اول فارس